Zorganizowana przemoc na tle seksualnym i przemoc rytualna

Jako zorganizowaną przemoc na tle seksualnym określa się systematyczne stosowanie ciężkiej przemocy na tle seksualnym w połączeniu z przemocą fizyczną i psychiczną wobec dzieci, młodzieży i dorosłych.

Takiej przemocy dopuszcza się grupa sprawców i sprawczyń bądź zorganizowane siatki sprawców. Często jest to związane z wykorzystywaniem seksualnym w celach komercyjnych, na przykład w formie przymusowej prostytucji lub tworzenia obrazów będących nadużyciem, tzw. pornografii dziecięcej lub przemocowej.

W przypadku, gdy ideologia służy jako uzasadnienie lub usprawiedliwienie przemocy, nazywa się to przemocą rytualną. Istnieje wiele różnych form przemocy rytualnej, a granice między nimi są często płynne.

Przemoc rytualna to nie tylko satanistyczne rytuały w ramach sekty. Elementy przemocy rytualnej mogą występować w wielu różnych kontekstach. W sektach religijnych nadużycia seksualne są często uzasadniane „wolą Boga” lub innej nadrzędnej siły. Przemoc rytualna niekoniecznie jednak musi mieć tło religijne. Zabarwieniem ideologicznym mogą być również przekonania polityczne, na przykład prawicowy ekstremizm. Ponadto przemoc rytualna nie musi być jednocześnie przemocą zorganizowaną. Z reguły jednak jest blisko związana ze zorganizowanymi strukturami.

Zarówno w przypadku zorganizowanej przemocy na tle seksualnym, jak i w przypadku przemocy rytualnej często w grę wchodzą struktury władzy o ustalonej hierarchii.

W obszarze przemocy rytualnej grupa sprawców często stanowi jednocześnie środowisko rodzinne lub społeczne. Osoby pokrzywdzone są często „od urodzenia” związane z taką grupą. Do niektórych struktur rodziny należą już od wielu pokoleń. W ten sposób już we wczesnym dzieciństwie tworzą się więzy łączące ze sprawcami i sprawczyniami, grupą i jej ideologią. Oprócz ścisłego nakazu milczenia na temat grupy i odbywających się wewnątrz niej aktów przemocy sprawcy i sprawczynie wymagają także bezwzględnego posłuszeństwa. Ponadto często od samego początku stosowana jest celowa manipulacja, ukierunkowana na wywieranie wpływu na kontakt dzieci i nastolatków z osobami spoza grupy. Próby odejścia z grupy skutkują wywieraniem presji, szantażem i prześladowaniem.

Dysocjacja to naturalna reakcja psychiki na ciężkie, traumatyczne przeżycia, za pomocą której człowiek sam chroni siebie przed przytłoczeniem.

Dysocjacyjne zaburzenie osobowości to ciężka postać zaburzeń dysocjacyjnych. Może występować przy bardzo ciężkich formach przemocy, na przykład w przypadku (odczucia) bliskiej śmierci. Przy dysocjacyjnym zaburzeniu osobowości następuje rozszczepienie osobowości na wiele tożsamości w celu rozdzielenia doświadczeń, które wydają się nie do zniesienia, a tym samym przetrwania. Osoby pokrzywdzone często mają luki w pamięci – na przykład nie pamiętają codziennych zdarzeń, własnych działań, ważnych danych osobowych i traumatycznych doświadczeń. Te dane są przechowywane przez inne osobowości i w danej chwili nie są dostępne. Dysocjacyjne zaburzenie osobowości jest dla osób pokrzywdzonych szczególnym utrudnieniem w otrzymaniu odpowiedniej ochrony i wsparcia, ponieważ ich historie mogą wydawać się mało wiarygodne i trudne do udowodnienia.

Zorganizowana przemoc na tle seksualnym należy do kategorii przestępczości zorganizowanej. Znajduje się mniej więcej w obszarze tzw. kręgów pornografii dziecięcej lub handlu ludźmi.

Organom ścigania udaje się wykrywać kolejne struktury i doprowadzić sprawców lub sprawczynie przed sąd. Z kolei przemoc rytualna jest – jak dotąd – rzadko uznawana i często wydaje się niewyobrażalna. Dodatkowym utrudnieniem jest to, że osoby pokrzywdzone, których świadomość została zmanipulowana przez sprawców i sprawczynie, często przypominają sobie tylko urywki w formie przebłysków pamięci.

Przebłyski to wspomnienia dotyczące traumatycznych przeżyć, zwykle odczuwane przez osoby pokrzywdzone jako niekontrolowane ponowne przeżycie traumy w myślach. Często wspomnienie o poszczególnych czynach przychodzi dopiero po latach, podczas podjętej terapii traumy, lub wskutek pojawienia się tzw. bodźców, które mogą wywołać przebłyski pamięci. Takie bodźce mogą mieć bardzo różny charakter. Przebłysk pamięci może być wywołany nawet przez niepozorne szczegóły, takie jak zapach lub dźwięk. 

Wszystko to powoduje, że zeznania osób pokrzywdzonych zwykle nie mogą być wiarygodnie wykorzystane w postępowaniu prawnokarnym oraz nie umożliwiają ustalenia konkretnych sprawców i sprawczyń. Przygotowując raport bilansowy za 2019 rok, Niezależna Komisja ds. analizy nadużyć seksualnych miała do dyspozycji łącznie 117 wysłuchań i raportów dotyczących przemocy zorganizowanej, w tym 42 w kategorii przemocy rytualnej. „Fundusz ds. nadużyć seksualnych” również otrzymuje wiele wniosków, w których osoby pokrzywdzone wskazują „nadużycia rytualne / o charakterze sekty” jako kontekst.

Dalsze informacje

• Film informacyjny stowarzyszeń Die Kinderschutz-Zentren e. V. i ECPAT Deutschland e. V.
• Pomoc i wsparcie w zakresie przemocy rytualnej i zorganizowanej przemocy seksualnej
• Zalecenia dla polityków i społeczeństwa ze strony specjalistycznej grupy „Przemoc na tle seksualnym w strukturach przemocy zorganizowanej i rytualnej”

Wyzwolenie się ze struktur przemocy zorganizowanej i rytualnej oznacza długą drogę, często związaną z wieloma trudnymi momentami.

Mimo tego jest to często droga konieczna, aby stać się zdolnym(-ą) do samodzielnego decydowania o swoim życiu i uwolnić się od przemocy. Wiele pokrzywdzonych osób zauważa, że pomocne jest poszukanie wsparcia z zewnątrz, aby nie trzeba było iść tą trudną drogą w pojedynkę. Na samym początku przed szczególnymi wyzwaniami stają osoby z dysocjacyjnym zaburzeniem osobowości. Może się zdarzyć, że nie wszystkie wewnętrzne osobowości zdecydują się na wycofanie, wskutek czego dochodzi do napięć i sprzecznych zachowań.  

Zerwanie kontaktu ze sprawcami i sprawczyniami, powstrzymanie destrukcyjnej dynamiki wewnętrznej i stopniowe uwolnienie się od grupy – to w szczególności może na początku wydawać się niemożliwe. To zrozumiałe i logiczne, ponieważ osoby pokrzywdzone często są pod znaczną presją sprawców i sprawczyń. Kontrolę nad swoim życiem mogą jednak odzyskać tylko wtedy, kiedy się uwolnią. W trakcie procesu wycofania może się zdarzyć, że osoba pokrzywdzona zostawia za sobą swoje dotychczasowe życie i musi zbudować coś nowego.

Aby móc w ogóle zdecydować się na wycofanie oraz przetrzymać trudności i kryzysy, warto przemyśleć następujące aspekty:

• Dlaczego chcę wyzwolić się ze struktur przemocy? Co wywołuje we mnie chęć ucieczki stamtąd? Co (jeszcze) stoi mi na przeszkodzie?
• Gdybym mógł (mogła) dowolnie zorganizować swoje życie, co bym zrobił(a)? Jak wtedy wyglądałoby moje życie? Czy jest coś, co potrafię dobrze robić i w co się włączam lub chcę się włączyć (na przykład: zaangażowanie w sprawy społeczne, kreatywność, ochrona przyrody itp.)? 
• Czy teraz już są jakieś obszary, z których jestem zadowolony(-a) i w których dobrze się czuję? W jaki sposób mogę je wzmocnić i rozbudować? 
• Czy znam ludzi, którzy mogą konkretnie mi pomóc przy wycofaniu? Kto to jest?
• Czy znam ludzi, którzy dobrze na mnie wpływają i dzięki którym czerpię siłę, nawet jeżeli nie wiedzą nic o strukturach przemocy? Kto to jest? 
• Czy widzę już drogę do wyjścia? Jak może wyglądać ta droga?
• Jaki krok byłby następny? Czy mogę podzielić ten krok na kolejne, mniejsze kroki? Czego potrzebuję do zrealizowania kolejnego kroku? 

Aby zwrócić się do kilku osób w przypadku dysocjacyjnego zaburzenia osobowości, pomocne może być zadanie pytań tego typu w liczbie mnogiej. Dla procesu wycofania korzystny jest udział jak największej liczby osób w tej decyzji. Pierwsze pytanie brzmi na przykład: Dlaczego chcemy wyzwolić się ze struktur przemocy? Co wywołuje w nas chęć ucieczki stamtąd? Co (jeszcze) stoi namna przeszkodzie?

Do uwolnienia się ze struktur przemocy zorganizowanej i/lub rytualnej niezbędne może być skorzystanie z pomocy (profesjonalistów) z zewnątrz.

Często wprawdzie wydaje się to przeszkodą nie do pokonania – a jednak warto podjąć ten wysiłek i nie rezygnować nawet w razie frustracji lub rozczarowania. Rodzaje potrzebnej pomocy bywają bardzo różne. Czasem pomocne jest zastanowienie się, w jakich obszarach w danym momencie potrzebne jest wsparcie, aby można było wykonać pierwsze kroki w kierunku wycofania. Osoby pokrzywdzone mogą zadać sobie następujące pytania:

• Czy potrzebuję wsparcia psychologicznego lub psychospołecznego, na przykład w formie terapii traumy lub w specjalistycznej poradni? 
• Czy potrzebuję wsparcia w codzienności, na przykład towarzyszenia w załatwianiu spraw urzędowych? W takim przypadku pomocne mogłoby być złożenie wniosku o jednorazową pomoc lub opiekę ambulatoryjną, tzw. pomoc integracyjną. 
• Czy ważne jest znalezienie bezpiecznego miejsca, na przykład w schronisku dla kobiet? 
• Czy potrzebuję porady prawnej, na przykład od adwokata lub adwokatki? 
• Czy chcę uzyskać więcej informacji na temat (samo)pomocy lub wymienić się doświadczeniami z innymi osobami pokrzywdzonymi, na przykład w ramach grup wsparcia (online)? 

Często trudno jest trafić pod właściwy adres. Listy adresowe rzadko są publikowane, ponieważ sprawcy i sprawczynie również mogliby uzyskać do nich dostęp. Istnieją bazy danych i sieci wsparcia z ofertami pomocy w zakresie przemocy zorganizowanej i rytualnej.

Telefon zaufania „berta”

Możliwość odciążenia, doradztwa i wsparcia w procesie wychodzenia ze struktur zorganizowanej i rytualnej przemocy na tle seksualnym oferuje ogólnokrajowy, bezpłatny i anonimowy telefon zaufania berta. Jest powiązany z „telefonem zaufania ds. nadużyć seksualnych“ i dostępny we wtorki w godz. 16.00–20.00 oraz w czwartki w godz. 9.00–13.00 pod numerem 0800 30 50 750. Z telefonu berta skorzystać mogą zarówno osoby pokrzywdzone, jak i osoby, które martwią się o kogoś, mają podejrzenia lub szukają informacji na ten temat.

Specjalistyczne poradnie

Specjalistyczne poradnie mogą zaoferować wsparcie w poszukiwaniu bezpiecznego schronienia lub ośrodka interwencji kryzysowej. Możliwym pierwszym punktem pomocy w przypadku potrzeby interwencji w zakresie terapii traumy są poradnie urazowe, które oferują szybką pierwszą pomoc psychoterapeutyczną. W rubryce „Znajdź pomoc” dostępna jest możliwość wyszukiwania specjalistycznych poradni i ofert terapeutycznych oraz filtrowania ich według zakresu tematycznego przemocy rytualnej i zorganizowanej.

Stowarzyszenie VIELFALT e.V. od wielu lat prowadzi również bazę danych z ofertami specjalistycznej pomocy i na życzenie udostępnia odpowiednie listy osobom pokrzywdzonym.

Zaufaj swoim odczuciom

Niestety zdarza się, że specjaliści kwestionują lub wręcz negują zgłaszane przeżycia oraz związane z tym struktury przemocy zorganizowanej i rytualnej. Może to wprawić osobę pokrzywdzoną w poczucie niepewności. Przy szukaniu wsparcia ważne jest, aby osoba, z którą rozmawiasz, wyglądała na zaangażowaną, otwartą i odpowiednią. Otwartość na wspólne wkroczenie na nieznaną jeszcze drogę jest ważna dla wielu osób pokrzywdzonych w poszukiwaniu pomocy. Całkowicie legalnie można jednak zadawać krytyczne pytania na temat oferty pomocy, a w razie wątpliwości odrzucić oferowaną pomoc.  

Wskazanie sprawców lub sprawczyń z nazwiska nie jest warunkiem koniecznym do otrzymania porady lub wsparcia terapeutycznego. Jest to wymagane tylko wtedy, gdy podjęte mają być kroki w kierunku ich ścigania.

W celu otrzymania pomocy finansowej, na przykład na podstawie ustawy o odszkodowaniach dla ofiar przestępstwa (OEG), konieczne jest opisanie doświadczonej przemocy przynajmniej w ogólnym zarysie. Czyn musi być przedstawiony na tyle dokładnie, aby władze uznały za prawdopodobne, że dane zdarzenie miało miejsce zgodnie z opisem. Konkretne wskazanie sprawców i sprawczyń oraz świadków nie jest wymagane, ale może być pomocne. Warto skorzystać z pomocy przy składaniu wniosku o przyznanie odszkodowania dla ofiar, na przykład w specjalistycznej poradni. Więcej informacji na temat pomocy finansowej znajduje się tutaj.

Uwolnienie się ze struktur zorganizowanej i rytualnej przemocy na tle seksualnym często stwarza ogromne trudności dla osób pokrzywdzonych.

Sprawcy i sprawczynie niejednokrotnie wywierają potężną presję fizyczną i psychiczną, grożąc, szantażując lub prześladując osoby pokrzywdzone. Sprawcy i sprawczynie chcą za wszelką cenę zapobiec udowodnieniu ich czynów. Dlatego nieraz starają się zadbać o to, aby osoba pokrzywdzona była mało wiarygodna. Jednocześnie opuszczenie grupy często oznacza dla osób pokrzywdzonych rezygnację z własnej rodziny oraz środowiska społecznego, w którym dorastały. Ze względu na silne więzi łączące z grupą osoba pokrzywdzona zwykle potrzebuje szczególnego powodu lub konkretnego zdarzenia, aby się z niej wycofać. Do tego wszystkiego często dochodzi także nakaz zachowania milczenia wobec osób z zewnątrz, co pozwala na ukrycie cierpienia i przemocy.

W przypadku dysocjacyjnego zaburzenia osobowości może się zdarzyć, że niektóre części osobowości nie mogą lub nie chcą oddzielić się od grupy, w ten sposób utrudniając lub uniemożliwiając odejście. Rozszczepienie własnej osobowości może ponadto prowadzić do tego, że osoby pokrzywdzone czasem wręcz nie zdają sobie w ogóle sprawy z tego, co je spotyka. Gdy pojawiają się „przebłyski wspomnień”, często nie są w stanie umieścić ich w odpowiednim kontekście i przedstawić wydarzeń w uporządkowany sposób.

Struktury przemocy zorganizowanej i rytualnej oraz zaangażowane w nich osoby są bardzo zróżnicowane, a zatem wsparcie również zawsze ma charakter indywidualny.

Osoby pokrzywdzone przemocą zorganizowaną lub rytualną niekoniecznie są łatwo rozpoznawalne na pierwszy rzut oka, ponieważ sprawcy i sprawczynie starają się właśnie temu zapobiec. 

Rozmówca powinien słuchać z empatią i zapytać osobę pokrzywdzoną, jakiej pomocy potrzebuje. W szczególności w kontekście profesjonalnym należy zadawać pytania w sposób otwarty na rezultaty i dać osobie pokrzywdzonej wystarczająco dużo czasu na zastanowienie się nad pytaniami.
 

Jedną z możliwości jest ogólnokrajowy, bezpłatny i anonimowy telefon zaufania berta, powiązany z „telefonem zaufania ds. nadużyć seksualnych“.

Jest dostępny pod numerem 0800-30 50 750 we wtorki w godz. 16.00–20.00 oraz w czwartki w godz. 9.00–13.00. Ta oferta pomocy służy jako możliwość odciążenia, doradztwa i wsparcia w procesie wychodzenia ze struktur zorganizowanej i rytualnej przemocy na tle seksualnym i jest skierowana zarówno do osób pokrzywdzonych, jak i osób, które martwią się o kogoś, mają podejrzenia lub szukają informacji na ten temat.