Niektóre osoby pokrzywdzone w ten sposób znajdują drogę z powrotem do swojego dawnego Ja

Jako prawniczka reprezentuje pani osoby pokrzywdzone z powodu przemocy na tle seksualnym. Jak dokładnie wyglądają pani zadania?

W pierwszym rzędzie prowadzę działalność w zakresie postępowania karnego. Gdy przychodzą do mnie osoby pokrzywdzone, zanim złożą doniesienie o przestępstwie, udzielam im porad: Z czym zmierzą się podczas postępowania karnego? Jakie możliwości wsparcia są dostępne? Jak może wyglądać rezultat postępowania? Na koniec pomagam osobom pokrzywdzonym w podjęciu decyzji o złożeniu doniesienia o przestępstwie. Po zasięgnięciu porady niektórzy – z najróżniejszych powodów – nie decydują się na złożenie doniesienia. W innych przypadkach włączam się do bieżącego postępowania przygotowawczego lub karnego. To może oznaczać, że jestem obecna na przesłuchaniach policyjnych, wnoszę o powołanie kolejnych świadków lub o wgląd do akt sprawy. W ostatnim kroku naturalnie towarzyszę osobom pokrzywdzonym przed sądem i reprezentuję ich w charakterze oskarżyciela posiłkowego.  

Dlaczego sama unika pani określenia „adwokat ofiar”?

Uważam, że określanie osób pokrzywdzonych z powodu przemocy na tle seksualnym mianem „ofiar” jest stygmatyzujące. W sytuacji popełnianego czynu są naturalnie bez ograniczeń ofiarą w stosunku do sprawcy lub sprawczyni. Poza tym czynem jednak ludzie mają przecież różne inne oblicza. Ludzie sami w sobie nie są przecież ofiarami, stają się nimi tylko w konkretnych sytuacjach. To określenie przypisuje osobom pokrzywdzonym bezradność. A do tego w żargonie młodzieżowym jest często używane jako obelga.

Zmiany, które obserwuję wtedy u wielu osób pokrzywdzonych, są bardzo zachęcające i motywujące. Częściowo w trakcie długiego procesu są w stanie powrócić do swojego dawnego Ja.

Czy osoby pokrzywdzone powinny bezpośrednio zgłosić sprawę na policję? 

Postępowanie karne bywa długotrwałe i bardzo obciążające. Z tego względu moim zdaniem warto wcześniej wiedzieć, czego można się spodziewać – zanim podejmie się decyzję o wykonaniu tego kroku i zgłoszeniu się na policję. Osoby pokrzywdzone powinny zasięgnąć dokładnych informacji oraz sprawdzić z prawnego punktu widzenia, jak wyglądają perspektywy na powodzenie postępowania karnego w danej sprawie. Wiele pokrzywdzonych osób odczuwa rozczarowanie, gdy postępowanie karne zostanie zakończone po złożeniu zeznań na policji.

Na ile sensowne jest zgłoszenie przestępstwa, jeśli do czynu doszło wiele lat wcześniej? 

Czyn mógł ulec przedawnieniu, wskutek czego postępowanie zostanie zakończone bez podejmowania dalszych kroków. Okresy przedawnienia w prawie karnym dotyczącym przestępstw seksualnych są dość skomplikowane i w znacznym stopniu zależne od indywidualnych uwarunkowań. W każdym wypadku warto zasięgnąć porady prawnej w tej kwestii. Zdarzyło mi się jednak także zgłaszać przestępstwo wspólnie z klientkami lub klientkami, mimo że czyn uległ już przedawnieniu. Dla pokrzywdzonych ważne było wtedy, aby czyn mimo tego został udokumentowany w aktach prokuratorskich. Ponadto po upływie długiego czasu, nawet jeśli czyn nie uległ przedawnieniu, sytuacja dowodowa może być utrudniona, jeśli na przykład wiarygodność wspomnień zostanie poddana w wątpliwość.

Z czym osoby pokrzywdzone mierzą się podczas postępowania karnego? 

Jest wiele momentów, w których osoby pokrzywdzone muszą szczegółowo opowiadać o popełnionym czynie. Postępowanie karne zaczyna się najpierw od postępowania przygotowawczego prowadzonego przez policję. Dopiero potem prokuratura decyduje, czy spełnione są znamiona czynu karalnego i czy postępowanie zostanie wszczęte. W tym celu osoby pokrzywdzone muszą złożyć bardzo szczegółowe zeznania na policji. Czyny muszą być przedstawione w miarę możliwości szczegółowo i konkretnie, z podaniem miejsca, czasu i rodzaju czynu. Tego typu przesłuchanie sięga bardzo głęboko i zmusza do ponownego dokładnego przypomnienia sobie wszystkich zdarzeń. Po wniesieniu oskarżenia dochodzi do postępowania sądowego. Wszyscy świadkowie, a często również osoby pokrzywdzone muszą ponownie złożyć szczegółowe zeznania. Poziom szczegółowości zależy również od tego, jak zachowuje się oskarżony lub oskarżona. Jeśli przyzna się do popełnienia zarzucanego czynu, może się zdarzyć, że dalsze zeznania nie będą już potrzebne lub nie muszą być tak szczegółowe. 

Obciążenie psychiczne związane z postępowaniem sądowym może być potężne. Dlaczego mimo tego ten krok może być tak ważny dla osób pokrzywdzonych?

Jest wiele różnych przyczyn. Niektórzy z moich klientów i klientek wyraźnie chcą, aby osoba oskarżona została pociągnięta do odpowiedzialności i jak najsurowiej ukarana. Dla wielu nie jest jednak istotne, jak dokładnie sprawca lub sprawczyni zostaną ukarani. Chcą po prostu udowodnić, że mówią prawdę i sami nie są winni. Często ważne jest także pokazanie własnemu środowisku, że ma się rację. Inne osoby pokrzywdzone chcą, aby czyn znalazł się w aktach, a tym samym zamknąć rozdział swoich trudnych doświadczeń. Są jednak także tacy klienci i klientki, którzy chcą zapobiec popełnianiu kolejnych czynów przez tego sprawcę lub sprawczynię. Chodzi im zatem raczej o ochronę przyszłych, potencjalnych ofiar. Często zdarza się, że wiele z tych przyczyn występuje w tym samym czasie. 

W jaki sposób rodzice mogą najlepiej wesprzeć swoje pokrzywdzone dzieci podczas trwania postępowania karnego?

Uważam, że rodzice powinni skorzystać ze wsparcia dla siebie – jest to szczególnie ważne. Kiedy dowiadują się, że ich dziecko było molestowane, ich świat wywraca się do góry nogami. To ogromne wyzwanie: jednocześnie być silnym dla dziecka, wszystko organizować, samemu przy tym będąc jeszcze w szoku. Dlatego rodzice potrzebują wsparcia niezależnie od swoich dzieci. Oprócz tego ważne jest znalezienie odpowiedniej pomocy dla własnego dziecka i ewentualnie także dla rodzeństwa. Rodzaj wsparcia bywa zupełnie różny. Niektóre dzieci na przykład w ogóle nie chcą rozmawiać o tym, co się wydarzyło – rodzice powinni to także zaakceptować. 

W jakich przypadkach warto skorzystać z psychologiczno-społecznego wsparcia procesowego? Kto ma do tego prawo?

Psychologiczno-społeczne wsparcie procesowe pomaga osobom pokrzywdzonym od postępowania przygotowawczego do postępowania sądowego. Nie chodzi przy tym jednak o pomoc prawną, tylko psychologiczno-społeczną. Na przykład: konsultant procesowy może być obecny podczas przesłuchania, kontaktuje się z prawnikami lub pomaga w zniesieniu czasu oczekiwania przed sądem. Służy osobie pokrzywdzonej pomocą w zakresie wszelkich pytań i obaw oraz jest cennym uzupełnieniem reprezentacji prawnej. Dla osób pokrzywdzonych w postępowaniach dotyczących nadużyć seksualnych psychologiczno-społeczne wsparcie procesowe jest bezpłatne i można wystąpić o jego przyznanie do właściwego sądu. Wniosek można złożyć bezpośrednio na policji, która następnie przekieruje go pod odpowiedni adres.

Czy jest coś, co dodaje pani odwagi w odniesieniu do pani pracy?

Podczas prowadzonego postępowania często towarzyszę moim klientom i klientkom przez długi czas. Zmiany, które obserwuję wtedy u wielu osób pokrzywdzonych, są bardzo zachęcające i motywujące. Szczerze podziwiam zaangażowanie i hart, z którym osoby pokrzywdzone przechodzą przez ten czas. Częściowo w trakcie długiego procesu są w stanie powrócić do swojego dawnego Ja. Wiele osób pokrzywdzonych ma również ogromne poczucie odpowiedzialności za innych. Wtedy motywacją do zgłoszenia przestępstwa nie jest własne samopoczucie, ale chęć dokonania zmiany dla innych.

Chcesz wiedzieć więcej o kwestiach prawnych? Przydatne informacje znajdziesz w rubryce "Warto wiedzieć".