Zasięgnięcie porady z zewnątrz ogromnie pomaga

Z badania przeprowadzonego przez Ministerstwo ds. Rodziny wynika, że kobiety z niepełnosprawnością intelektualną lub fizyczną dwu- lub trzykrotnie częściej doświadczają nadużyć seksualnych w dzieciństwie i młodości. Dlaczego tak się dzieje?

Dzieci i młodzież z niepełnosprawnością często nie potrafią tak dobrze bronić się i wyznaczać swoich granic. Są w znacznym stopniu zależne od swoich rodzin i opiekunów z placówek wychowawczych, ale jednocześnie często przeżywają zerwanie więzi i niepewność relacji. Zgłaszają się rzadziej i często styczność z osobami spoza systemu opiekuńczego nie następuje z ich inicjatywy. Wskutek tego brakuje na przykład wymiany doświadczeń, która standardowo jest udziałem dzieci i młodzieży w relacjach z rówieśnikami. A zatem odpowiedzi na pytanie: „Czy to normalne, że…?”. Kolejny aspekt, który ma znaczenie również w dorosłym wieku: dzieci i nastolatkowie z niepełnosprawnością nie zawsze rozumieją zależności i mogą nie być w stanie dobrze się wyrazić. Zwykle w znacznym stopniu różnią się od rówieśników pod względem dojrzałości emocjonalnej i poznawczej. Jest to istotne przede wszystkim w przypadku ingerencji mających miejsce między nastolatkami. Również w tym wieku dziewczyna lub chłopiec z niepełnosprawnością poznawczą zdecydowanie słabiej potrafi się bronić i stawiać granice. Badania z różnych krajów wskazują ponadto, że częstotliwość takich zdarzeń w przypadku chłopców z niepełnosprawnością jest również znacznie podwyższona.

Jaki wpływ może mieć doświadczenie molestowania na osoby z niepełnosprawnością w dorosłości?

To szeroka dziedzina. W skrócie można powiedzieć, że konsekwencje nie są specjalnie wyjątkowe w przypadku osób z niepełnosprawnością. Jeśli ktoś ma zaburzenie posttraumatyczne, to zaburzenie dochodzi do głosu – niezależnie od niepełnosprawności. Na przykład w formie trudności nawiązania relacji, znacznego przywiązania do określonych osób, ale także silnego zapotrzebowania na bezpieczeństwo i regularność. Często brakuje wyczucia własnych granic – oraz granic innych osób. Stosunek do własnego ciała może być trudny do poziomu autoagresji. Nietypowe zachowania lub trudności w nauce jako takie mogą być odwrotnie także skutkiem traumatyzacji wywołanej przemocą. Mówiąc w uproszczeniu: gdy przeżywamy stres, nie jesteśmy w stanie prawidłowo się uczyć i przetwarzać informacji. A trauma to potężny stres, wskutek którego przechodzimy w tryb awaryjny. Tu chodzi o przetrwanie: nie możemy już decydować o tym, jak się zachowujemy, co chcemy zapamiętać, czym się zająć lub czego chcemy się nauczyć. Im wcześniej traumatyzujące doświadczenie wywiera wpływ na rozwijający się mózg, tym słabiej rozwiną się określone funkcje mózgu i zdolność do regulowania stresu. Tym silniej osoby pokrzywdzone będą musiały później walczyć z jego skutkami.

Gdzie szczególnie często dochodzi do przemocy na tle seksualnym wobec osób z trudnościami edukacyjnymi? Kim są sprawcy i sprawczynie?

Tak jak w przypadku osób, które nie mają trudności edukacyjnych, przemoc na tle seksualnym często zdarza się w rodzinie lub w związku partnerskim – przede wszystkim w relacjach o silnej dysproporcji władzy. „Miejscem zbrodni” mogą być także placówki pomocy dla osób z niepełnosprawnościami, na przykład grupa mieszkaniowa lub warsztat. Ingerencji może dopuszczać się personel, ale bardzo często dochodzi do nich między współmieszkańcami lub współpracownikami. W szczególności wówczas, gdy brakuje aktywnie stosowanych założeń pedagogiki seksualnej i prawidłowo komunikowanych koncepcji ochrony, brakuje także niezbędnej wrażliwości, aby wkroczyć w odpowiednim czasie lub aby opracować prewencyjnie na przykład oferty doradcze. Tabu i białe plamy zawsze tworzą nisze dla potencjalnych sprawców i sprawczyń.

Od 2014 roku w Berlinie działa państwa poradnia dla osób z trudnościami edukacyjnymi. Skąd pochodzi nazwa „Mutstelle”?

Odwaga (z niemieckiego: Mut) odgrywa ważną rolę w tej kwestii: Odwaga, którą osoby pokrzywdzone z powodu przemocy na tle seksualnym często utraciły i którą chcą odzyskać. Odwaga, której potrzebujemy jako osoby pomagające, aby zaproponować właściwe, czasami niewygodne kroki i nalegać na ich przeprowadzenie. Odwaga jako psychologiczna myśl przewodnia naszej poradni – tak właśnie powstała ta nazwa.

Szczególnie w poważnych sytuacjach kryzysowych ogromnie pomocne jest zasięgnięcie porady z zewnątrz, bez zamykania się we własnym kręgu. Przyglądamy się wszystkiemu z niezależnego punktu widzenia i możemy pomóc w neutralnym uporządkowaniu sytuacji.

Kto korzysta z tej oferty?

Doradzamy osobom z trudnościami edukacyjnymi, osobom pokrzywdzonym i ich rodzinom, ale także specjalistom. Co druga konsultacja odbywa się z udziałem specjalistów. Na przykład jeśli osoba pokrzywdzona nie może lub nie chce samodzielnie się wypowiedzieć bądź nie rozumie w wystarczającym stopniu, co jej się przydarzyło. Nieważne, czy zdarzenie jest świeże, czy miało miejsce dawno temu. Zwracają się do nas także osoby, które doświadczyły przemocy w dzieciństwie lub młodości. Doradzamy również instytucjom, na przykład w zakresie opracowywania koncepcji ochrony.

Dlaczego ważne jest, aby istniały poradnie specjalnie przeznaczone dla osób z trudnościami edukacyjnymi?

Mam nadzieję, że w przyszłości będziemy potrzebować coraz mniej takich specjalnych struktur. Aby jednak je zlikwidować, potrzeba wystarczającej wiedzy i dobrze przygotowanych ofert pomocy. Takie rozwiązania powstają na przestrzeni lat wieloma małymi kroczkami. Dlatego tak ważne jest, aby istniały takie oferty, jak „Mutstelle”. Obecnie na przykład jeszcze nie wszystkie poradnie do spraw przemocy na tle seksualnym mogą zaoferować dostęp bez barier. W „Mutstelle” nie tylko wszystkie pomieszczenia są dostępne bez jakichkolwiek barier, ale nie stosujemy też barier w zakresie naszego języka i naszych metod. Rozumiemy świat, w którym żyją ludzie z niepełnosprawnością poznawczą. A gdy osoby pokrzywdzone sobie tego życzą, do doradztwa włączamy także wsparcie systemowe.

W jaki sposób konkretnie państwo pomagają?

Doradztwo jest dostosowane do indywidualnych potrzeb interlokutora. Często chodzi najpierw o to, jakie kroki są ważne i możliwe. Zwracamy też uwagę, czy istnieją przesłanki wskazujące na stres pourazowy. W „Mutstelle” nie oferujemy wprawdzie terapii. Jednak w razie potrzeby możemy zaoferować stabilizację i wsparcie dla osób pokrzywdzonych w określonych ramach czasowych. W takich przypadkach czasem warto włączyć środowisko opiekuńcze.

Jakie działania są potrzebne, aby ochronić osoby z trudnościami edukacyjnymi przed przemocą na tle seksualnym?

Przede wszystkim uważam, że bardzo ważne jest otwarte i informatywne podejście do tematu seksualności i relacji. Byłoby wspaniale, gdyby to było oczywiste już na etapie szkoły. Pomoc integracyjna wiąże się również z ogromną odpowiedzialnością: potrzebą konkretnych koncepcji ochrony, a także obowiązkowo koncepcji pedagogiki seksualnej. Nie wystarczy jednak raz spisać tych koncepcji. Konieczne jest ich częste aktualizowanie, a przede wszystkim przybliżanie współpracownikom.

Dlaczego zaleca pani osobom pokrzywdzonym, rodzinom lub specjalistom zebranie się na odwagę i skontaktowanie się z pani poradnią?

Szczególnie w poważnych sytuacjach kryzysowych ogromnie pomocne jest zasięgnięcie porady z zewnątrz, bez zamykania się we własnym kręgu. Są to często trudne, skomplikowane sytuacje z wieloma zależnościami i powiązaniami. Przyglądamy się wszystkiemu z niezależnego punktu widzenia i możemy pomóc w neutralnym uporządkowaniu sytuacji. Zarówno osoby pokrzywdzone, jak i ich rodziny bądź specjaliści powinni wiedzieć: nie sam akt przemocy, ale sposób radzenia sobie z nim decyduje o tym, w jakim stopniu człowiek jest w stanie przepracować swoje doświadczenie.