Prawnokarna rozprawa główna

Oprócz osoby oskarżonej, obrońcy i prokuratora na rozprawę główną wzywa się także świadków.

Najważniejszą osobą w tym postępowaniu jest pokrzywdzone dziecko lub nastolatek bądź nastolatka. W większości przypadków osoba pokrzywdzona była sama z domniemanym sprawcą lub sprawczynią, a tym samym jest jedynym bezpośrednim świadkiem. Jeżeli osoba oskarżona nie potwierdza przedstawionych zarzutów, sąd na podstawie zeznań dziecka lub nastolatka bądź nastolatki musi ustalić, co konkretnie się wydarzyło.

Rozprawa główna odbywa się na sali sądowej. Podczas rozprawy obecni są sędziowie zawodowi i niezawodowi, prokurator, obrońca i naturalnie osoba oskarżona. Świadkowie składają zeznania dopiero po przesłuchaniu osoby oskarżonej. Przesłuchania świadków są prowadzone oddzielnie.

Zasadniczo w postępowaniu karnym obowiązuje zasada „bezpośredniości”. To znaczy, że sąd musi samodzielnie zebrać wszystkie dowody.

Oznacza to również, że musi samodzielnie jeszcze raz przesłuchać świadków. Oprócz tego obowiązuje zasada „ustności”: wszystkie ważne informacje w procesie muszą być wypowiedziane. Odczytanie złożonych wcześniej zeznań jest niewystarczające.

W związku z tym zeznania złożone w ramach doniesienia o popełnieniu przestępstwa stanowią dla sądu jedynie materiał przygotowawczy. Ławnicy, którzy są sędziami niezawodowymi, nie znają jeszcze zeznań dziecka lub nastolatka bądź nastolatki. Ponieważ nie mają pełnego wglądu do akt, dopiero podczas rozprawy głównej mają możliwość uzyskania szczegółowych informacji.

Jeżeli w trakcie postępowania przygotowawczego wykonano nagranie przesłuchania dla celów sądowych, nagranie to może zastąpić zeznanie dziecka lub nastolatka bądź nastolatki. W takim przypadku osoba pokrzywdzona z reguły nie musi osobiście zeznawać w sądzie.

Podstawową zasadą postępowania karnego jest jego publiczny charakter. To znaczy: postępowania sądowe są jawne i można je obserwować w charakterze publiczności.

W ten sposób praca sądu podlega również kontroli zewnętrznej ze strony prasy i społeczeństwa. Istnieją jednak różne możliwości wyłączenia jawności postępowania.

Najczęściej stosowaną metodą jest wyłączenie jawności w celu zapewnienia ochrony tzw. praw osobistych. Ma to miejsce w przypadku, gdy konieczne jest wspomnienie o aspektach dotyczących życia świadka, które stanowiłyby naruszenie jego ochrony – na przykład sfery intymnej. Ponadto interes dyskusji publicznej nie może przeważać nad tymi względami.

W przypadku przesłuchiwania osób w wieku poniżej 18 lat w ramach postępowania dotyczącego czynów karalnych przeciwko prawu samostanowienia w sprawach seksualnych nie potrzeba żadnych dodatkowych powodów dla wyłączenia jawności postępowania. W tym przypadku zawsze przeważają interesy osoby niepełnoletniej.

Zasadniczo rozróżnia się spotkania poza salą sądową i na sali sądowej.

Aby uniknąć spotkania z osobą oskarżoną poza salą sądową, można ustalić wcześniej telefonicznie, czy istnieje możliwość oczekiwania w pokoju dla świadków. Na sali sądowej osoba oskarżona musi być zasadniczo obecna. W wyjątkowych przypadkach sąd może jednak zdecydować o przejściowym wyłączeniu jej z postępowania.

Jest to możliwe, jeżeli podczas przesłuchania w obecności osoby oskarżonej zachodzi uzasadnione ryzyko poważnego uszczerbku dla zdrowia świadka. Jeżeli świadek ma mniej niż 18 lat, wystarczy obawa przed znacznym uszczerbkiem dla dobrostanu tej osoby. W związku z tym osoba oskarżona zwykle jest wyłączona z obecności podczas przesłuchania niepełnoletnich osób pokrzywdzonych. Aby mimo tego miała świadomość zaistniałych wydarzeń, sąd ma obowiązek dokładnego poinformowania jej po przesłuchaniu.

W sytuacji, w której zachodzi „uzasadnione ryzyko poważnego uszczerbku dla dobrostanu świadka”, istnieje możliwość przeprowadzenia oddzielnego przesłuchania również podczas rozprawy głównej.

To znaczy, że tylko sędzia może znajdować się w pokoju ze świadkiem. Pozostałe osoby uprawnione do obecności podczas rozprawy obserwują przesłuchanie z innego pomieszczenia, zwykle sali rozpraw, za pośrednictwem ekranu. W przypadku niepełnoletnich ofiar nadużyć seksualnych sąd często zakłada istnienie takiego uzasadnionego ryzyka.

Sąd pyta najpierw o personalia. Jeżeli świadek wyrazi obawę, że podanie miejsca zamieszkania może stanowić dla niego zagrożenie, sąd może zezwolić na podanie innego adresu zamiast miejsca zamieszkania. Przewodniczący(-a) składu sędziowskiego może także wyrazić zgodę na odstąpienie od zarejestrowania miejsca zamieszkania.

Sąd musi także poinformować świadka, że za składanie fałszywych zeznań grozi odpowiedzialność karna i że należy dołożyć szczególnej staranności podczas składania zeznań. Ta informacja nie znaczy, że sąd nie wierzy danej osobie. Prawo wymaga podania tej informacji każdemu świadkowi.

Nie można odmówić składania zeznań, ponieważ obowiązek świadka jest obowiązkiem obywatelskim.

Prawo odmowy złożenia zeznań przysługuje tylko w szczególnych przypadkach, uregulowanych prawnie jako przypadki wyjątkowe. Z reguły sędzia informuje o tym, że świadkowi przysługuje takie prawo odmowy złożenia zeznań lub udzielenia informacji.

Przesłuchanie prowadzi najpierw przewodniczący(-a) składu sędziowskiego. Sędzia ten (ta) ma prawo do pełnego przesłuchania świadka. Z reguły dopiero w dalszej kolejności zadawane są pytania od następnych sędziów zawodowych.

Następnie prawo do zadawania pytań mają ławnicy. Przesłuchanie jest kontynuowane przez prokuratora, obrońcę oraz ewentualnie przez przedstawiciela oskarżenia posiłkowego. Przedstawicielem oskarżenia posiłkowego jest adwokat lub adwokatka upoważniony(-a) przez Ciebie do obrony Twoich interesów w ramach postępowania. Dla osób w wieku poniżej 18 lat oznacza to, że mogą być przesłuchiwane z zasady tylko przez przewodniczącego(-ą) składu sędziowskiego. 

Sąd musi wiedzieć, czy przedstawiane zarzuty przeciwko osobie oskarżonej są zgodne z prawdą.

Należy przy tym wyjaśnić, czy świadek dobrze przypomina sobie zdarzenia, a także czy chce na przykład przemilczeć nieprzyjemne sprawy. Z tego względu świadkowie w żadnym wypadku nie mogą kłamać. Oprócz tego ważne jest, aby świadek zawsze zaznaczał w swojej wypowiedzi, czego jest pewien, a co do czego nie ma pewności, czego nie pamięta już zbyt dobrze i czego nie wie.

Jeżeli występuje się wyłącznie w charakterze świadka, można opuścić salę sądową bezpośrednio po złożeniu zeznań i odebrać tzw. zwrot kosztów świadka. Jest to zwrot kosztów dojazdu i rekompensata z tytułu utraconych zarobków.

Świadek może jednak także pozostać na sali sądowej i przysłuchiwać się dalszemu postępowaniu. Jeżeli jesteś oskarżycielem posiłkowym, przysługuje Ci prawo obecności podczas całego postępowania.

Osoby pokrzywdzone w wyniku przestępstwa mają prawo do uzyskania informacji, czy osoba oskarżona została skazana lub oczyszczona z zarzutów.

W przypadku wyroku skazującego osoba pokrzywdzona może również dowiedzieć się, czy wydano zakaz kontaktu lub czy osadzonemu skazanemu przyznano urlop bądź złagodzenie warunków odbywania kary. W przypadku ucieczki osoba pokrzywdzona musi zostać powiadomiona przez właściwą prokuraturę. Prokuratura musi także poinformować o środkach podjętych dla zapewnienia ochrony osoby pokrzywdzonej. Ważne: powiadomienie nie następuje automatycznie. Osoba pokrzywdzona musi o to wystąpić do sądu lub prokuratury. Adwokat lub adwokatka doradzi, jak złożyć taki wniosek.

Dodatkowe informacje znajdziesz w publikacji „Opferfibel“ (Najważniejsze informacje dla osób pokrzywdzonych) wydanej przez federalne Ministerstwo Sprawiedliwości.