Postępowanie przygotowawcze

W Niemczech nie ma obowiązku zgłaszania nadużyć seksualnych – zarówno w przypadku osób prywatnych, jak i instytucji.

Dla instytucji opracowane zostały wytyczne „Runde Tisch Sexueller Kindesmissbrauch” („Okrągły stół ds. nadużyć seksualnych wobec dzieci”). Na ich podstawie należy jak najszybciej kierować podejrzenia dotyczące zdarzeń w danej instytucji do organów ścigania. Wyjątek stanowią ściśle ograniczone sytuacje – na przykład jeżeli osoba pokrzywdzona nie wyraża zgody na skierowanie sprawy. Instytucje i stowarzyszenia mogą samodzielnie zobowiązać się do realizowania tych wytycznych.

Zanim złożysz doniesienie, zasięgnij porady specjalistycznej poradni zajmującej się sprawami dotyczącymi przemocy seksualnej. Kwestie prawne najlepiej wyjaśnić z prawnikiem lub prawniczką o specjalizacji dotyczącej praw ofiar. Wszystkie te osoby są związane obowiązkiem zachowania tajemnicy i nie mogą samodzielnie złożyć doniesienia o popełnieniu przestępstwa. Wykaz specjalistycznych poradni i prawników w Twojej okolicy znajduje się tutaj.

Nadużycie seksualne wobec dzieci i młodzieży stanowi czyn karalny. Zasadniczo można je zgłosić na każdym komisariacie policji lub do prokuratury.

Zalecane jest złożenie doniesienia po umówieniu się na spotkanie bezpośrednio w lokalnym właściwym wydziale policji kryminalnej do spraw przestępstw seksualnych. Takie wydziały dysponują z reguły specjalnie przeszkolonym personelem, który może zapewnić przeprowadzenie przesłuchania w sposób odpowiedni dla dziecka, tym samym ograniczając obciążenie dla dziecka do minimum. Tutaj znajdziesz punkty kontaktu w poszczególnych krajach związkowych.

Tak, ale zazwyczaj to nie wystarcza do udowodnienia winy sprawcy lub sprawczyni.

Całkowicie anonimowe złożenie doniesienia jest zatem wprawdzie możliwe – na przykład poprzez wykonanie telefonu z ukrytego numeru lub wysłanie anonimowego listu – ale dla organów ścigania jest to tylko pierwsza wskazówka. Jeżeli składasz doniesienie, a następnie uczestniczysz w przesłuchaniu w charakterze świadka, zasadniczo konieczne jest zarejestrowanie Twoich personaliów. Dotyczy to także Twojego adresu.

Co możesz zrobić, jeżeli nie chcesz podać swojego adresu? W określonych przypadkach, na przykład jeżeli podanie tej informacji mogłoby być dla Ciebie zagrożeniem, możesz podać inny adres jako tzw. adres do doręczeń albo poprosić o zaczernienie danych adresowych w aktach postępowania. W przypadku zaczernienia prokuratura przechowuje oddzielną kopię danych. Dla sprawców i sprawczyń lub ich obrońców adres pozostaje utajniony.

Jeżeli jesteś osobą pokrzywdzoną czynem karalnym, policja przesłucha Cię w charakterze świadka. Podczas przesłuchania opowiesz, co się wydarzyło i co pamiętasz.

Ważne przy tym jest mówienie prawdy, nawet jeżeli jest nieprzyjemna. Musisz mówić prawdę również wtedy, gdy uważasz, że sam(a) mogłeś(-aś) postąpić nieprawidłowo lub sprowokować dany czyn. Obowiązek mówienia prawdy oznacza też, że nie możesz przemilczeć żadnych szczegółów. Jeżeli jednak nie wszystko pamiętasz, nic w tym złego. Ważne, aby wyraźnie powiedzieć funkcjonariuszom prowadzącym postępowanie, a później sądowi:

• co dokładnie wiesz,
• co do czego nie masz pewności,
• czego nie wiesz.

Oprócz przesłuchania policja poinformuje Cię również o prawach przysługujących ofiarom. Do praw tych należy w szczególności możliwość korzystania z psychologiczno-społecznego wsparcia procesowego w trakcie postępowania przygotowawczego oraz później przed sądem. Oprócz tego policja może udostępnić Ci kontakt do lokalnych organizacji pomagającym ofiarom przestępstw i specjalistycznych poradni. Są to instytucje z doświadczeniem we wspieraniu osób pokrzywdzonych przemocą, wzmacnianiu ich i towarzyszeniu im podczas postępowania.

Dodatkowe informacje znajdziesz także w publikacji „Opferfibel“ (Najważniejsze informacje dla osób pokrzywdzonych) wydanej przez federalne Ministerstwo Sprawiedliwości i Ochrony Konsumentów.

Zasadniczo świadkowie mają obowiązek składania zeznań i nie mogą ich odmówić. Jest to tzw. obowiązek świadka. Dotyczy to także osób pokrzywdzonych.

Obowiązek składania zeznań nie ma jednak zastosowania, jeżeli przysługuje Ci tzw. prawo do odmowy złożenia zeznań. Prawo to dotyczy sytuacji, w której osoba oskarżona należy do Twojej rodziny. Pokrewieństwo nie musi być bezpośrednie. Do tej kategorii zalicza się również narzeczonych i narzeczone oraz osoby spowinowacone.

Jeżeli złożyłeś(-aś) już zeznania na policji, a później zdecydujesz się skorzystać ze swojego prawa do odmowy złożenia zeznań, Twoje wcześniejsze zeznania nie będą mogły być już wykorzystywane w dalszym postępowaniu. To znaczy: policja, prokuratura i sąd muszą w tym przypadku postępować tak, jak gdyby tych zeznań nie było. Wyjątek stanowią zeznania złożone w obecności sędzi(ego). W takim przypadku istnieje możliwość przesłuchania sędzi(ego) na okoliczność Twoich wcześniejszych zeznań.

Osoby pokrzywdzone mają prawo do obecności zaufanej osoby podczas przesłuchania policyjnego.

Może to być także prawnik lub prawniczka, szczególnie o specjalizacji dotyczącej obrony praw ofiar. Może to być również osoba obecna w ramach psychologiczno-społecznego wsparcia procesowego. W sądzie można złożyć tzw. wniosek o przydzielenie adwokata lub adwokatki i/lub psychologiczno-społecznego wsparcia procesowego. Warto poprosić o odpowiedni formularz już na policji. Funkcjonariusz może również udzielić odpowiedzi na wszystkie pytania w tym zakresie.

Osoba, która sama wchodzi w rachubę jako świadek, nie może być obecna na przesłuchaniu jako osoba zaufana. Ponadto z przesłuchania wyłączona może być osoba ograniczająca rezultaty postępowania przygotowawczego. Może to dotyczyć matek i ojców. Oprócz tego obecność rodziców podczas policyjnego przesłuchania może blokować dziecko przy odpowiadaniu na częściowo wstydliwe pytania. Z tego względu warto rozważyć obecność innych osób bliskich dla dziecka.

Przesłuchanie świadka może być filmowane i rejestrowane już na policji. Jest to ważne przede wszystkim w przypadku świadków niepełnoletnich, aby uzyskać jak najpełniejszy obraz sytuacji.

Ponadto już podczas postępowania przygotowawczego istnieje możliwość nagrania filmu z przesłuchania dla celów sądowych. Taka możliwość wchodzi w rachubę przede wszystkim w przypadku niepełnoletnich osób pokrzywdzonych. Nagranie wideo z przesłuchania dla celów sądowych może w wielu przypadkach zastąpić kolejne przesłuchanie podczas późniejszej rozprawy głównej. Jest to ogromna korzyść dla osób pokrzywdzonych, ponieważ może oszczędzić dzieciom i młodzieży konieczności stawienia się w sądzie.

W przypadku nagrania przesłuchania dla celów sądowych wszyscy uczestnicy procesu muszą mieć możliwość udziału. Obowiązkowo obecna jest jedna osoba z prokuratury, która zwykle jest tą osobą, która prowadzi także dalsze postępowanie przygotowawcze, oraz protokolant sądowy. Ponadto możliwość uczestniczenia musi mieć także osoba oskarżona i jej przedstawiciel prawny. W przypadku świadków niepełnoletnich sąd z reguły zarządza „oddzielne przesłuchanie”.

W takim przypadku wskazane osoby nie znajdują się w pokoju przesłuchań, tylko w oddzielnym pokoju. Tam mogą obserwować przesłuchanie na ekranie. W pokoju przesłuchań znajduje się jedynie dziecko lub nastolatek bądź nastolatka oraz osoba towarzysząca. Może to być osoba obecna w ramach psychologiczno-społecznego wsparcia procesowego lub adwokat reprezentujący osobę składającą zeznania. Oprócz tego obecny(-a) jest sędzia. Po przesłuchaniu do prokuratorskich akt postępowania włącza się nośniki danych, na których zarejestrowane zostało przesłuchanie, oraz protokół z przesłuchania.

Więcej informacji znajdziesz w rubryce „Prawnokarna rozprawa główna" pod pytaniem „Jak wygląda przesłuchanie świadków przed sądem?“.

Policja sprawdza wspólnie z prokuraturą, jakie dalsze ustalenia są niezbędne. Może to być na przykład badanie lekarskie w celu stwierdzenia ewentualnych obrażeń lub zabezpieczenia śladów.

Osoby pokrzywdzone mogą skorzystać z bezpłatnej obdukcji w przychodniach ochrony przed przemocą. Mogą, ale nie muszą składać doniesienia o popełnieniu przestępstwa na policji. Wykonanie takiego badania i udokumentowanie odniesionych obrażeń jest szczególnie wskazane, gdy nie podjęto jeszcze decyzji, czy złożone zostanie doniesienie o popełnieniu przestępstwa. W ten sposób zapobiegasz utracie materiału dowodowego, jeżeli później zdecydujesz się jednak na uruchomienie postępowania karnego lub cywilnego.

Warto także wiedzieć, że badanie poza postępowaniem przygotowawczym jest zawsze dobrowolne i odbywa się wyłącznie za zgodą osoby pokrzywdzonej lub jej opiekuna prawnego. Oprócz tego obowiązuje tajemnica lekarska – również wobec policji i sądu. Obecnie w Niemczech funkcjonują niestety tylko pojedyncze projekty modelowe, które umożliwiają zabezpieczenie śladów „anonimowo” lub niezależnie od złożenia doniesienia. Na stronie internetowej Terre des Femmes znajduje się wykaz miejsc, w których można już bezpłatnie wykonać „anonimowe” zabezpieczenie śladów.

Podczas postępowania konieczne jest przesłuchiwanie kolejnych świadków. Przesłuchiwani są także lekarze uczestniczący w sprawie. Lekarz może jednak udzielić informacji dopiero po zwolnieniu go z obowiązku tajemnicy lekarskiej przez osobę pokrzywdzoną lub jej opiekuna prawnego. To znaczy: osoba pokrzywdzona musi udzielić lekarzowi zezwolenia na mówienie o sprawie. Z reguły na przesłuchanie wzywana jest także osoba podejrzana, ale nie musi stawić się na policji ani w prokuraturze. Więcej informacji na temat postępowania przygotowawczego znajduje się w publikacji „Opferfibel“ (Najważniejsze informacje dla osób pokrzywdzonych) federalnego Ministerstwa Sprawiedliwości.

Zgodnie z zasadą domniemania niewinności osoba podejrzana jest niewinna, dopóki wina nie zostanie udowodniona.

Osoba podejrzana nie musi pomagać organom w ustaleniu prawdy. W związku z tym osoba podejrzana może zachować milczenie podczas postępowania i nie musi stawić się na przesłuchanie.

Zastosowanie aresztu przed wydaniem wyroku skazującego może nastąpić jedynie wtedy, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa lub istnieją podstawy do aresztowania. Takie podstawy istnieją na przykład w przypadku ryzyka ucieczki z powodu braku stałego miejsca zamieszkania, ryzyka wywierania wpływu na świadków lub ryzyka powtórnego popełnienia czynu.

Czasami jeszcze w trakcie postępowania przygotowawczego prokuratura występuje o sporządzenie ekspertyzy dotyczącej wiarygodności.

W ramach takiej ekspertyzy biegły psycholog lub biegła psycholożka ocenia, czy zeznania wynikają z rzeczywistych wspomnień, czy mogły zostać zafałszowane. Pomaga to prokuraturze i sądowi w ustaleniu, co rzeczywiście się wydarzyło. Często nie udaje się stwierdzić ze stuprocentową pewnością, czy ktoś mówi prawdę i czy wspomnienie jest oparte na autentycznych przeżyciach. Ostatecznie istotne jest to, czy sąd jest przekonany o zgodności zeznań ze stanem faktycznym.

Stosując ustandaryzowane metody, psycholog lub psycholożka stara się ustalić, czy zeznanie ze znacznym prawdopodobieństwem bazuje na przywoływaniu i przedstawianiu realnych wspomnień.

Między innymi sprawdza się poziom szczegółowości przedstawianej relacji, jej cechy szczególne oraz zgodność lub rozbieżności przy wielokrotnym powtarzaniu. Dodatkowo bada się także, w jakiej sytuacji dana osoba po raz pierwszy opowiedziała o swoich przeżyciach, w jakich okolicznościach złożyła doniesienie i jak zmieniały się zeznania. Jeżeli dziecko rozmawiało już z wieloma osobami, ważne jest dokładne przeanalizowanie tej kwestii, aby móc ocenić, w jakim stopniu zeznanie może być mimo tego wykorzystane przez sąd lub nie jest już w ogóle wiarygodne.